Me llamo Julio Tarqui. Soy aymara. Negro me dicen, mi piel es morena. Actualmente vivo en la ciudad, aunque no me agrada. En la urbe solo soy mosca, no puedo estar en un lugar mucho tiempo; o me botan, o me boto. Aunque, la verdad, siempre son ellos los que me botan. Ni en la calle puedo andar tranquilo. Cuando paso, las señoritas cuchichean. Mirá ese cholo, dicen entre ellas, como si no las escuchara. Mirá esos trapos, ese cabello, ¡esas uñas! Los señoritos sacuden sus sacos y pantalones, como si al verme se ensuciaran. Seguro me ven con cara de polvo. No saben disimular su disgusto, su incomodidad. ¿Será por mi color que me confunden con el polvo? ¡Pero si yo soy barro!, como ellos, como todos; no soy polvo ni polvareda. Es que… ellos son otra clase pues. “No me mires, no me toques” son. Cuando me ven se ofenden. Pareciera que con pasar nomás ya les estoy insultando. Cambian sus caras, se molestan. Por eso no me gusta bajar a la ciudad para ir a mi trabajo.

Vivo en las laderas. Mi casa está ahí, donde todavía llega el sol con plenitud; un poco más allá de donde terminan las demás casas. Todos los días bajo a la ciudad, incluyendo domingos. Gano poco. Afortunadamente vivo solo; nadie depende de mí. Yo soy mi única responsabilidad, mi único peso. Mi madre se ha muerto. A mi padre nunca lo conocí. No tengo hermanos. Cuido mi soledad, me la guardo. Compartir mi vida sería compartir también la miseria con la que vivo. Yo no haría eso, con nadie. Prefiero morirme así, solo. 

Soy albañil. Hago casas, grandes y lindas, para esa gente que tiene mucha plata. Yo, sin embargo, vivo en un cuartito de adobe. Arriba, en los andamios, quemado por el sol, pienso esta ironía, pienso en mi desgracia. Me pregunto: ¿Por qué tanto para pocos? ¿Y por qué yo con tan poco, si como yo somos tantos? Nunca he podido responderme. Nunca he dejado de preguntarme…

¡Qué cuecas, che! Esas que tocan en La Chola Flora. Yo no conocía esa chichería. Mis amigos, los otros albañiles, me han llevado un día. Ahora vamos todos los viernes. En ese lugar me siento bien, no es como en las calles. Pareciera que ahí no visto trapos, sino ropa. Sirven rica chicha, y es más dulce si suena Tu orgullo. Esa es mi pieza, mi cueca. Me gusta porque es un engaño. Y así engañado me gusta bailar y cantar. Yo sé que no es verdad, que “no se hace tanto como se paga”, como dice la letra. Nunca he visto pagar a esa gente que me maltrata, que me desprecia. Tampoco es verdad eso del vaivén. Yo solo voy y vengo de mi trabajo. Muevo y remuevo la mezcla. ¡Nada más!

Todo es mentira en esa cueca, no significa nada real. Por eso significa tanto para mí. Cuando les cuento esto a mis amigos, se me ríen. ¡Mejor tomá, Julico!, me dicen. Yo también me río pues, qué voy a hacer. ¡Salud!, les digo. Entonces, tomamos. ¡Todo es reír nomás en esa mesa! Que tal chiste, que cuál chisme. Nadie nos dice nada. Ahí no hay moscas ni polvo. Nos abrazamos sin asco porque todos ya estamos sucios. Ese rato puedo cantar y bailar con libertad. Son esos momentos en los que mi corazón se alegra. Me olvido de lo demás. Mi memoria se pierde. Estoy muriendo la vida y no me estoy dando cuenta.

QUECHUA

Ñuqa Julio Tarki sutikuni. Aymaramin kani. T’uqra, ñiwanku, yana t’uqra qara kasqayraykucha. Kunanqa jatun llaqtapi kawsani, manapis wustawanchu. Chay jatun llaqtapiqa juk ch’uspilla kani, mana juk chiqanpi unayta kayta atinichu; qharquwankuchu chayri jatarikunichu. Chiqamantapuniqa, paykunapuni qharquwankupis. Mana kallillapipis qhispi purikunichu. Chay chayta jinata puriptiyqa, sipasakuna thutuykachanku: -qhaway chay cholota, ñispa paykunakama ñinakunku, manapis uyariraymanchu jinata. –Qhawariy chay thantata, chay chukchanta, chay sillukunanri!, ñispa ñiranku.

Waynakunataq p’achankuta thalarakunku, ñuqata rikuwaspapis ch’ichichakunkuman jinata. Ichama jallp’a uyayta qhawawanku. Mana p’inqayninkuta jinataq injarakuyninkuta pakaykuyta atinkuchu. Ajina t’uqra kasqayraykuchus jallp’awan pantachiwankuman? Jinapis, ñuqa jallp’amanta kani, paykunajina, tukuyjinapis; mana jallp’achu kani ari. Chayqa… paykuna wakjina yawar kasqankuraykulla a, “ama qhawawaychu, ama t’uqpiwaychu” kanku. Rikuwaspaqa phiñakunku, millachikunku. Paykuna sispata purispallachusjina k’ichirani. Jukjina uyaman tukuranku, qhuqikunku. 

Chayrayku llamk’ayniyman rinaypaq mana ancha llaqtaman uraykuy wustawanchu.Qaqa kimraykunapi tiyakuni. Chaypi wasiyqa, maymanchari intiqa sumaqtaraq k’anchaykurin; wasikunamanta astawan jaqaysitupiraq. Sapa p’unchaw llaqtaman uraykuni, intichawkunatapis. Pisita yanakuni. Jinapis, sapallay tiyakuni; mana pitapis uywanaychu. Ñuqallata uywakunay tiyan, ñuqalla llakiyniy kani. Mamayqa wañupun. Tataytaqa mana jayk’appis riqsirqanichu. Mana wawqiykunapis panaykunapis tiyanchu. Sapallayta qhawakuni, waqaychakuni. Piwan tiyayman chayqa, wakcha kawsaypi ñak’arinachikuycha kanman. Mana chayta ruwanapaqchu kachkani, ni piwan. Ajina wañupuyta munani; sapay. Alwañil kani. Achkha qullqiyuq runakunapaq sumaq k’acha wasikunata ruwani, jatuchiqkunata. Ñuqari, jinapis, juk aruwi wasisitullapi tiyakuni. Patapi, qaqa kimraykunapi, intiwan pumpisqa, kayjinata muchuy ñak’ariyniypi t’ukurini. Tapurikunitaq: “Imaraykutaq chay chhika chhikitapaq? Imaraykutaq ñuqa chay chhikitawan, ñuqajinataq chay chhika kachkaptinkuri?” Machkha kutita tapukuni, manataq jayk’ap kutichikuyta atinichu. Tapukullanipunipis.

Chayma wayñuqa! Chay “La Chola Flora” wasipi nukhan chayqa. Mana chay aqhawasitaqa riqsirqanichu. Wawqimasiykuna, alwañil masiykuna juk kuti chayman pusawarqanku. Kunanqa sapa ch’askachawta riyku. Chay aqhawasipiqa runata qhawakuni; mana kallipijinachu. Chaypiqa manapis thantamantachu kaymanjina, astawanqa p’achayuq kaymanjina. Sumaq aqhaqa, “Tu orgullo” waqariptinpuniqa astawan misk’iraq. Chay ñuqap nukhayniy, chay wayñuy. Juk intawalay kasqanrayku wustawan, ajina intawalasqataq tusurikunay chanta takirikunay wustawan. Mana chiqachu “ima juchamanta wanayta junt’akusqanqa”, mana chiqachu, chayta yachallani, imaynatacha chay takiy ñin, jinata. Mana jayk’ap ñuqata qhisachawaq runakunata ima wanayta junt’asqankuta rikunichu. Manallataq chay pita imata ruwaptinchik kutiykamuwasqanchikqa chiqachu. 

Ñuqaqa rinitaq jamunitaq, llamk’ayniyman, chaylla. Chaqruta tinkuchini, chaylla. Mana astawanqa! Chay takiypiqa tukuy ñisqa llulla; mana chiqachu. Chanta wustawan. Kayta masikunayman willariptiyqa, asirakunku. –Upyaykuriy, Juliku!, ñiwanku. Ñuqapis asirikullanitaq a, imanaymantaq… –

Upyarikuychik!, ñirani. Chantaqa upyarikuyku. Chaypiqa tukuy imapis asiylla! Ñachu kay chansa, ñachu jaqay kintu. Mana pipis imata ñiwaykuchu; chaypiqa mana ch’uspi nitaq jallp’a kanchu. Tukuy mana millachikuspa marq’arinaykukuyku, ñachari ch’ichiña kachkayku. Chaypiqa qhispilla takinipis tusunipis. Ajinapi sunquyqa kusikun. Tukuymanta qunqakuni. Yuyayniy chinkan. Kawsayniyta wañuchichkani, manataq riparakuchkanichu.

Por Jesus

Deja una respuesta

Tu dirección de correo electrónico no será publicada. Los campos obligatorios están marcados con *